Πέρασαν 50 χρόνια από τον «Γαλλικό Μάη» του ΄68 και ακόμη τα προτάγματα εκείνης της ακαθοδήγητης πολιτικής εξέγερσης που έπιασε στον ύπνο όλα τα πολιτικά κόμματα, ακόμη και το τότε πανίσχυρο και καλά οργανωμένο Γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα που ήλεγχε τις μεγαλύτερες εργατικές συνομοσπονδίες και τα πλέον μαζικά συνδικάτα, δεν είναι ξεκαθαρισμένα.
Το αυθόρμητο εκείνο ξέσπασμα δεν ήτο μια συνήθης αντιγκωλλική διαμαρτυρία, μια εναντίωση δηλαδή απέναντι σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο διακυβέρνησης. Δεν είχε στην ατζέντα του οικονομικά αιτήματα, ή τουλάχιστον αυτά δεν αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος, αλλά μάλλον ήτο ένα κίνημα αμφισβήτησης απέναντι σε ένα πρότυπο διαβίωσης που διασφάλιζε μια σχετική ευμάρεια, το οποίο όμως κατά την άποψη των ανωνύμων τότε ιθυνόντων του κινήματος οδηγούσε στην πολιτική απονεύρωση και τον διανοητικό ευνουχισμό του ατόμου και συνακόλουθα της κοινωνίας.
Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ήτο ένα κίνημα με ομιχλώδες πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο, με πολύ αφηρημένα αιτήματα, για αυτό και δεν είχε συνέχεια.
Επανάσταση χωρίς συγκεκριμένη αιτιολογία και προοπτική, με συγκεχυμένη συνθηματολογία η οποία συνήρπαζε κυρίως την νεολαία, χωρίς όμως να συγκινεί τα ενήλικα και μεσαία στρώματα. Σημειωτέον, ότι τότε σημειώθηκαν και αντιδιαδηλώσεις, με κορυφαία εκείνη της οποίας ηγείτο ο τότε Υπουργός Πολιτισμού Αντρέ Μαλρό άνθρωπος με αριστερές καταβολές, στην οποία συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες Παριζιάνοι.
Πενήντα χρόνια μετά στην πόλη του φωτός κάνει την εμφάνισή του ένα κίνημα διαμαρτυρίας με την επωνυμία «κίτρινα γιλέκα». Πολιτικά ακηδεμόνευτο και μη χειραγωγούμενο από κανένα πολιτικό κόμμα, προσιδιάζει ως προς αυτό με εκείνο του Μάη του «68». Διαφέρει όμως ως προς εκείνο, καθώς έχει συγκεκριμένα προτάγματα. Κυρίως οικονομικά για να μην πω αμιγώς οικονομικά.
Η πρόθεση της κυβέρνησης Μακρόν να αυξήσει τις τιμές των καυσίμων αποτέλεσε τη θρυαλίδα. Πυκνά πλήθη ξεχύθηκαν στους δρόμους του Παρισιού και όχι μόνον, αξιώνοντας από την κυβέρνηση να πάρει πίσω τις προαναγγελθείσες αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων. Ποια είναι όμως η βαθύτερη αιτιολογία που γιγάντωσε το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» και που ενδεχομένως να υπάρξει και μια εξαγωγή του φαινομένου αυτού και σε άλλες χώρες της Ε.Ε κυρίως.
Ήταν η ενστικτώδης αντίδραση των οικονομικά ανίσχυρων, απέναντι σε μια πράξη αφαίμαξης των ήδη ισχνών οικονομικών της; Φαινομενικά, έτσι δείχνουν τα πράγματα. Αυτή όμως είναι η μκρή εικόνα. Η μεγάλη όμως, μας δείχνει κάτι το τελείως διαφορετικό. Η τόσο σφοδρή αντίδραση, να πυρπολείται το Παρίσι επί ημέρες, κόντρα σε μια συνηθισμένη κυβερνητική απόφαση, όπως είναι η αύξηση των τιμών όχι μόνο των καυσίμων, αλλά και οποιουδήποτε άλλου αγαθού, υποδηλώνει,ότι κάτι το συνταρακτικό έχει επισυμβεί στη Γαλλική κοινωνία.
Πάντα υπήρχαν αντιδράσεις στις προαναγγελλόμενες αυξήσεις αγαθών. Αυτές όμως συνήθως εξαντλούνταν και στην πιο ακραία περίπτωση, σε μια μαχητική μεν ειρηνική όμως διαδήλωση. Αυτό,έχει την εξήγησή του.
Τότε, το άντεχε η τσέπη. Τώρα, δεν το αντέχει. Έστω και μια μικρή αύξηση τιμών των καυσίμων, φαίνεται πως τινάζει στον αέρα τον ατομικό ή οικογενειακό προϋπολογισμό.
Εκατομμύρια λοιπόν ατομικοί και οικογενειακοί προϋπολογισμοί είναι πλέον οριακοί. Για αυτό και η λυσσαλέα αυτή αντίδραση. Είναι το ένστικτο της επιβίωσης που τους καθοδηγεί. Μια βαθύτερη όμως διερεύνηση, μας αποκαλύπτει άλλα πράγματα.
Ο καπιταλισμός ή η οικονομία της ελεύθερης αγοράς όπως αλλιώς λέγεται, ιστορικά απεδείχθη το πλέον αποδοτικό και παραγωγικό οικονομικό σύστημα.
Οι παραγωγικές δυνάμεις κατά τα 250 περίπου χρόνια ζωής του ανεπτύχθησαν τόσο πολύ, όσο δεν ανεπτύχθησαν όλους τους προηγούμενους αιώνες μαζί. Αυτό άλλωστε το ομολογεί και ο ίδιος ο Κάρολος Μαρξ, όταν εν έτει 1848 συνέγραφε μαζί με το έτερονήμισυ, τον Φρίντριχ Ένγκελς, το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος. Δεν απέρριπτε δηλαδή συλλήβδην τον καπιταλισμό. Προϊόν βέβαια, αυτής της απελευθέρωσης και της τεράστιας ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ήτο η συσσώρευση πλούτου και στη συνέχεια η διανομή ενός μεγάλου μέρους αυτού σε έναν εκ των συντελεστών της παραγωγής, την εργασία. Μια διανομή, που διασφάλιζε ένα καλό βιοτικό επίπεδο στον κόσμο της εργασίας, που όμοιό του δεν προϋπήρξε.
Ήταν όμως η εποχή, που το σύστημα αμοιβών συναποφασίζονταν μεταξύ των εργασίας-πολιτικής- οικονομίας. Υπήρχε ένας αμοιβαίος σεβασμός και μια ισορροπία. Με δικαίωμα λόγου και οι τρεις. Σε περίπτωση διαφωνίας, διαιτητικό ρόλο ανελάμβανε η πολιτική, η οποία συνήθως συντάσσονταν με την πλευρά της εργασίας. Διανύαμε την εποχή που η πολιτική προηγούνταν της οικονομίας.
Μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» η ισορροπία αυτή ανετράπη και η παγκόσμια οικονομική ελίτ ξεσάλωσε, ελλείψει αντίπαλου δέους. Επεβλήθη και της εργασίας και της πολιτικής. Το σύστημα αμοιβών, κατ΄ουσία διαμορφώνεται πλέον μονομερώς. Ανύπαρκτη η συμμετοχή στη διαδικασία αυτή της εργασίας, ελάχιστη της πολιτικής. Αποτέλεσμα αυτής της εκτροπής, η συμπίεση των εισοδημάτων σε τέτοιο βαθμό, που πολυπληθή κοινωνικά στρώματα να διαβιούν οριακά.
Πάμε τώρα παρακάτω. Παλαιότερα το συσσωρευμένο κεφάλαιο επενδύονταν δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Σήμερα πολλά τρις δολάρια και ευρώ λιμνάζουν και παραμένουν αδρανοποιημένα σε φορολογικούς παραδείσους, έτσι, για ώρα ανάγκης. Απληστία γαρ. Άλλη αυτή, μια τεράστια στρέβλωση του καπιταλισμού.
Κατά τους κορυφαίους θεωρητικούς της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς Σμιθ και Ρικάρντο, το συσσωρευμένο κεφάλαιο, το οποίο προκύπτει από τη διαφορά μεταξύ της παρεχόμενης και αμειβόμενης εργασίας, την οποία πολύ απλά ο Μαρξ αποκαλούσε υπεραξία, πρέπει να υπάρχει ,διαφορετικά το παραγωγικό σύστημα θα οδηγηθεί στη γήρανση και στο θάνατο, πλην όμως αυτό θα πρέπεινα επενδύετε ανανεώνοντας παρωχημένα πρότυπα παραγωγής με νέα πιο εκσυγχρονισμένα. Αυτό, πρέπει να τηρείται με προτεσταντική ευλάβεια.
Η φιλοσοφία του καπιταλισμού δεν είναι η αταξική κοινωνία. Δεν είναι όμως στη φιλοσοφία του, η κατοχή του μισού πλανητικού πλούτου από μια χούφτα ανθρώπους. Κυρίως όμως, σε καμία περίπτωση δεν είναι στη φιλοσοφία του η προλεταριοποίηση της κοινωνίας, για δύο λόγους.
Ο πρώτος είναι καθαρά ηθικός. Για την τήρησή του υπεύθυνο είναι το πολιτικό προσωπικό. Ο δεύτερος είναι οικονομικός.
Η υπερσυσσώρευση πλούτου σε ελάχιστους είναι μια καθαρά αντιοικονομική πράξη. Υπονομεύει την ίδια την καπιταλιστική τεχνοτροπία παραγωγής και την οδηγεί σε κρίση. Εξ’ ορισμού, ο υγιής καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να διανέμει υπό τη μορφή αμοιβών και μάλιστα ικανοποιητικών, ένα μέρος του παραγόμενου πλούτου για να μπορέσει να συντηρηθεί και να διαιωνισθεί. Εάν δεν το πράξει αυτό, τότε το παραγόμενο προϊόν δεν θα καταναλωθεί, θα παραμείνει αδιάθετο, με ό,τι κάτι τέτοιο συνέπεται.
Πως καθορίζεται όμως το ύψος του διανεμόμενου πλούτου. Αυτό το υποδεικνύει μια βασική οικονομική αρχή. Καταναλώνουμε, άρα διανέμουμε, όσο παράγουμε. Ούτε παραπάνω, ούτε παρακάτω. Δεν είναι τυχαίο, ότι το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου παραγόμενου προϊόντος το καταναλώνει η Δυτικοευρωπαϊκή αγορά και αυτή της Β. Αμερικής. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατίακόμη εδώ τα εισοδήματα διατηρούνται σε σχετικά καλά επίπεδα.
Τι θα συμβεί όμως, εάν επικρατήσουν παντού μισθοί Κίνας; Με μεροκάματο 1 δολάριο την ημέρα ποιος θα αγοράσει; Τότε θα μου πείτε, πως επιβιώνει η Κίνα. Χάρις στην Δυτικοευρωπαϊκή και Βορειοαμερικανική αγορά. Εάν αυτές κάποια στιγμή σφραγίσουν τα σύνορά τους, τότε το κινέζικο θαύμα πάει περίπατο. Εισαγωγή ξένου πλούτου κάνουν οι Κινέζοι. Αυτή η στρέβλωση όμως δεν μπορεί να πάει μακριά, για αυτό και οι συνεχείς παραινέσεις Ευρωπαίων και Αμερικανών προς την Κινέζικη ηγεσία, ότι επιτέλους η χώρα τους εκτός από παραγωγός θα πρέπει να γίνει και καταναλωτής. Δεν θα πρέπει μόνον να εξάγει, αλλά και να εισάγει. Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να αυξηθεί η αγοραστική δύναμη των Κινέζων. Πιο απλά. Να αυξηθούν οι μισθοί. Κάτι τέτοιο όμως, ο ιδιότυπος κρατικός καπιταλισμός της Κίνας το αντιμετωπίζει εχθρικά. Προς το παρόν προτιμά τα τεράστια εμπορικά πλεονάσματα να κατευθύνονται στα κρατικά θησαυροφυλάκια.
Την ίδια πολιτική με την Κίνα ακολουθούν και οι υπόλοιπες αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή όμως η στρέβλωση δημιουργεί μια τεράστια ανισορροπία στο παγκόσμιο εμπόριο και στην παγκόσμια οικονομία γενικότερα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια δυσανάλογη μεταφορά πλούτου από τις αναπτυγμένες στις υπό ανάπτυξη χώρες. Σχηματικά, θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ως μια άδηλη πλην όμως νόμιμη λεηλασία, που όμως ισοδυναμεί με μια ισόποση απώλεια ευμάρειας των Δυτικών κοινωνιών. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο φανατικότερος υποστηρικτής του ελεύθερου εμπορίου είναι η Κίνα. Για αυτό, ήδη έχουν αρχίσει να υψώνονται τα πρώτα προστατευτικά τείχη, κυρίως από τον Αμερικανό πρόεδρο κ. Τραμπ.
Από 1/1/2019 ήτο προγραμματισμένη η αύξηση των δασμών σε κινεζικά προϊόντα αξίας 200 δις δολ. στο 25% από 10%. Ανεβλήθη για ένα δίμηνο προκειμένου να διαβουλευθούν. Εάν δεν συμφωνήσουν το μέτρο θα εφαρμοσθεί από 1/3/2019.Ο καπιταλισμός δεν είναι φεουδαλισμός. Αυτό κάποιοι δείχνουν να μην το αντιλαμβάνονται. Ο φεουδαλισμός ένα κατ’ εξοχήν αγροτοοικονομικό σύστημα επιβίωσε επί αιώνες με εξαθλιωμένες τις μάζες, γιατί δεν παρήγαγε μαζικά καταναλωτικά αγαθά και ως εκ τούτου δεν είχε ανάγκη αγοραστών. Το εισόδημα των κολασμένων, ίσα-ίσα που αρκούσε για να αγοράσει λίγο παντεσπάνι. Το σύστημα όμως επιβίωνε. Ο καπιταλισμός όμως, με την πληθώρα των αγαθών που παράγει, έχει ανάγκη ικανού οικονομικά αγοραστικού κοινού. Αν δεν υπάρχει αυτό, τότε δεν θα υπάρξει και αυτός.
Επί πλέον αυτός ο καπιταλιστικός εκτροχιασμός έχει και τις πολιτικές του προεκτάσεις, για να επανέλθουμε στην υπόθεση «κίτρινα γιλέκα».
Ποια η πολιτική καταγωγή όσων σήμερα δηλώνουν ότι ανήκουν στο συγκεκριμένο κίνημα. Πρόκειται για ανθρώπους που κάποτε ανήκαν σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, αλλά σήμερα οι περισσότεροι εξ αυτών δηλώνουν πολιτικά άστεγοι.
Στις εκλογές όμως θα κληθούν ψηφίσουν. Παλαιότερα την ψήφο αυτών την εισέπρατταν κυρίως τα Μαρξιστικής προελεύσεως κόμματα. Μετά όμως τα αποτυχημένα σοσιαλιστικά πειράματα, δεν γοητεύουν και δεν σαγηνεύουν και δεν είναι πλέον υποδοχείς της όποιας δυσαρέσκειας. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι εξ’ αυτών, χωρίς να είναι οπαδοί του κακώς νοούμενου εθνικισμού ούτε ακροδεξιοί, μάλλον θα δώσουν την ψήφο τους σε ακροδεξιά κόμματα. Μπορεί να μην είναι μια ενσυνείδητη ψήφος αλλά μια ψήφος απελπισίας, όμως την ζημιά την κάνει. Άλλωστε, οι «Μεσσίες» ξεφυτρώνουν όταν υπάρχει οικονομικό μπάχαλο. Αυτό μας δείχνει η Ιστορία.
Η εθνική περιχαράκωση, ο απομονωτισμός και ο ακραίος προστατευτισμός δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως σοβαρή προοπτική. Στο ζενίθ της εφαρμογής των, γέννησαν δύο παγκόσμιους πολέμους.
Από την άλλη μεριά βεβαίως, ούτε η πλήρης απελευθέρωση των πάντων, στο κομμάτι της εργασίας των κεφαλαίων και του εμπορίου ενδείκνυται. Η παγκόσμια οικονομία αλλά και η παγκόσμια κοινωνία δεν είναι διατεθειμένες να αποδεχθούν αυτόν τον καπιταλιστικό φονταμενταλισμό. Έτσι, κινήματα σαν αυτό των «κίτρινων γιλέκων» θα είναι επαναλαμβανόμενα στο μέλλον. Στο μόνο που ίσως να διαφέρουν, θα είναι η απόχρωση των γιλέκων.
Ένα παγκόσμια ισορροπημένο οικονομικό σύστημα, απαιτεί ισορροπία στις μεταναστευτικές ροές, ισορροπία στην κίνηση κεφαλαίων, ισορροπία στις αμοιβές και ισορροπία στις εμπορικές συναλλαγές. Αυτός είναι ο καλώς νοούμενος καπιταλισμός. Αυτά όμως δεν μπορεί να τα διασφαλίσει από μόνη της η οικονομία. Γιατί η οικονομία είναι τυφλή. Ο ρόλος αυτός ανήκει στην πολιτική. Για να ανταποκριθεί όμως σε αυτό της το ρόλο η πολιτική, θα πρέπει να επανακτήσει την πρωτοκαθεδρία έναντι της οικονομίας.
Χρειάζεται δηλαδή κάποιος σύγχρονος Ντε Γκωλ, Αντενάουερ, Μπραντ, Μιττεράν. Που να τον βρεις όμως.
Αποστόλης Παππάς
Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Τρικκαίων